ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ(ΙΚΑΡΙΟ) ΚΑΙ Η ΙΕΡΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ( ΕΡΕΥΝΑ THE AFTERDARK PROJECT )

Το άρθρο-έρευνα που ακολουθεί αφορά το Ιερό του Διονύσου στην περιοχή της Ραπεντώσας. Είναι μία έρευνα που ολοκληρώθηκε τμηματικά και μας οδήγησε σε συμπεράσματα ότι πρόκειται για μία "αποκάλυψη" ερευνητικά διότι πράξαμε ένα συσχετισμό όπου δεν έχει ξαναγίνει.Θεωρούμε ότι η συγκεκριμένη έρευνα αναδεικνύει τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού του Διονύσου και τον θέτει ως ένα από τους ποιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους εντός Αττικής,όχι φυσικά για την λαμπρότητα και το μεγαλείο του οπτικά, αλλά για την σημαντικότητα του ιστορικά.

Η ανασκαφή

 Η σημερινή περιοχή όπως και όλος ο «Διόνυσος» ανήκε στην αρχαιότητα στον δήμο Ικαρίας ένα σημαντικό Δήμο της αρχαίας Αθήνας που εκτεινόταν στους πρόποδες του Πεντελικού όρους. Στην Ραπεντώσα λοιπόν στα τέλη του 19ου αιώνα ένας Γερμανός περιηγητής παρατηρεί τα χαλάσματα μιας χριστιανικής εκκλησίας ( πιθανότατα του Αγίου Διονυσίου ) στα οποία βρίσκει εντοιχισμένα διάφορα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, επιγραφές, μέχρι και ένα άγαλμα.
 Ενημερώνει την αμερικάνικη σχολή κλασσικών σπουδών και στις 30/01/1888 ξεκινούν ανασκαφές υπό τον Carl D. Buck.
 Από τα πρώτα ανασκαφικά ευρήματα επιβεβαιώνεται πως η θέση είναι το κέντρο του δήμου Ικαρίας, διάσημου για την λατρεία του θεού Διονύσου. Μάλιστα βρέθηκε και το λατρευτικό άγαλμα του θεού που τον απεικονίζει καθιστό να κρατά βοιωτικό κάνθαρο (το εύρημα πλέον υπάρχει στο εθν. Αρχ. Μουσείων Αθηνών ). Μετά τις πρώτες ανασκαφές τα έτη 1888 – 1889 και την εύρεση των σημαντικότερων ευρημάτων το μέρος περνά στην αφάνεια . Περίπου 100 χρόνια μετά το 1981 γίνεται ένας καθαρισμός του χώρου μπαίνει κάποια σήμανση και περιφράσσεται και γίνονται κάποια σχέδια από τους αρχαιολόγους.
 Το 1997 έχουμε καταγγελίες για βανδαλισμούς αφού ο χώρος έχει σε μια νύχτα υποστεί καταστροφές, και το 2001 ξεκινά μια προσπάθεια ανάδειξης του χώρου η οποία ξεκινά και τελειώνει  με την αναστύλωση του χορηγικού μνημείου του 4ου αιώνα των Αγνία, Ξανθίππου, Ξανθίδη. Τελικά αφού αφαιρούνται οι σκαλωσιές και μπαίνει καινούργια περίφραξη ο χώρος πάλι αφήνεται, κλειστός για το κοινό, να περάσει στην αφάνεια. Ταυτόχρονα πλέον απουσιάζει κάθε σήμανση για τον χώρο και την ιστορία του πέραν της πινακίδας βωμός Διονύσου. Βέβαια όπως βλέπουμε και στο σχέδιο, στον χώρο έχουμε, θέατρο, Ναό του πυθίου Απόλλωνα (H), Βωμό(I), ( πιθανότατα) ναό του Διονύσου (D) και το χορηγικό μνημείο (A).

Δήμος Ικαρίας και λατρεία του Διονύσου

 Για να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη αξία, μοναδική θα προσθέταμε, του συγκεκριμένου χώρου θα πρέπει να ανατρέξουμε στις αρχαίες πηγές και στην ιστορία του Δήμου αυτού των αρχαίων Αθηνών.
Ξεκινά λοιπόν ο Απολλόδωρος και μας λέει:
«Εριχθονίου δε αποθανόντος και ταφέντος εν τω αυτώ τεμένει της ΑΘηνάς Πανδίων εβασίλευσεν, εφ' ου Δήμητηρ και Διόνυσος εις την Αττικήν Ήλθον αλλά Δήμητρα μεν Κελεός εις την Ελευσίνα υπεδέξατο, Διόνυσον δε Ικάριος. ος λαμβάνει παρ' αυτού κλήμα αμπέλου και τα περί την οινοποιίαν μανθάνει.»
Δηλ,
«όταν πέθανε ο Εριχθόνιος και θάφτηκε στο Τέμενος της Αθηνάς την βασιλεία ανέλαβε ο Πανδίων στα χρόνια του οποίου ήρθαν στην Αττική η Δήμητρα και ο Διόνυσος. Και την μεν Δήμητρα υποδέχθηκε στην Ελευσίνα ο Κελεός τον δε Διόνυσο ο Ικάριος που έλαβε από αυτόν κλήμα αμπέλου και έμαθε την οινοποιία».


 Ο Ικάριος σύμφωνα με τις μυθικές πηγές λοιπόν ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έμαθε την τέχνη της οινοποιίας από τον θεό  και ο δήμος της Αττικής που πήρε το όνομα του η Ικαρία η περιοχή που έκανε πρώτα την εμφάνιση του ο θεός και πρωτολατρεύτηκε στην Αττική.
Και συνεχίζουν οι μυθογράφοι Απολλόδωρος, Υγίνος και Νόννος πως το θεό υποδέχτηκαν στην Αττική και φιλοξένησαν χωρίς να γνωρίζουν την υπόσταση του ο Ικάριος με την θυγατέρα του Ηριγόνη. Ο Διόνυσος ευχαριστημένος από την φιλοξενία του χάρισε την άμπελο και τους δίδαξε την οινοποιία. Ενθουσιασμένοι από τις θαυματουργές ιδιότητες του άγνωστου μέχρι τότε ποτού ο Ικάριος κάλεσε βοσκούς από το πεντελικό όρος και τους κέρασε τον οίνο που είχε παρασκευάσει. Μην γνωρίζοντας όμως τις ιδιότητες του ποτού, αυτοί ήπιαν παραπάνω απ’ όσο έπρεπε και άρχισαν να ζαλίζονται και να αισθάνονται άσχημα. Θεωρώντας πως ο Ικάριος θέλησε να τους δηλητηριάσει τον σκότωσαν. Την επόμενη μέρα όμως μόλις συνήλθαν κατάλαβαν το λάθος τους και για να κρύψουν το έγκλημα τους έθαψαν τον Ικάριο κάτω από ένα πεύκο και έφυγαν για την Κέα. Η Ηριγόνη όμως βρήκε το σώμα του πατέρα της χάρη στην σκύλα της την Μαίρα η οποία υπέδειξε το σημείο που βρισκόταν θαμμένος. Απαρηγόρητη η κόρη βλέποντας τον νεκρό πατέρα της κρεμάστηκε από το ίδιο πεύκο και μεταμορφώθηκε σε αμπέλι. Ο θεός τότε θυμωμένος από αυτό το έγκλημα καταράστηκε την πόλη των Αθηνών να έχουν όλες οι κοπέλες το ίδιο τέλος με την Ηριγόνη. Έτσι αυτές παραφρόνησαν και σαν την Ηριγόνη άρχισαν να απαγχονίζονται. Οι Αθηναίοι απεγνωσμένοι πήγαν για χρησμό στο Μαντείο των Δελφών όπου πήραν την απάντηση πως για να σταματήσει η τρέλα των κοριτσιών θα έπρεπε να θάψουν των Ικάριο και την Ηριγόνη, να βρουν τους δολοφόνους και να θεσπίσουν εορτασμούς προς τιμήν των δύο θυμάτων. Κατά τους εορτασμούς θα θυσίαζαν σε αυτούς τα πρώτα τσαμπιά με σταφύλια και θα τελούσαν την εορτή της «εώρας», στην οποία όπως μαθαίνουμε από τον Αθήναιο νέες κοπέλες έκαναν κούνια από τα δέντρα και τραγουδούσαν ένα τραγούδι που το έλεγαν «αλήτιν»
«ην δε και επι ταις εωραις τις επ' Ηριγόνη, ην και αλήτιν λέγουσιν, ωδή.»

Διόνυσος Διθύραμβος και θέατρο

 Θα περίμενε κανείς, μόνο και μόνο από το γεγονός πως ο συγκεκριμένος τόπος σηματοδοτεί την αρχή της λατρείας του Διονύσου στην Αττική, την αρχή της καλλιέργειας της αμπέλου να έχει δοθεί από τους αρμόδιους φορείς η απαραίτητη προσοχή για την ανάδειξη του, κάτι που δυστυχώς δεν συμβαίνει. Όμως, ίσως εκεί να βρισκόμαστε στα σκοτεινά μονοπάτια, της λήθης και του μίσους τα οποία υπαινίχτηκα αρχικά και να υπάρχουν «κύκλοι» που να μην θέλουν την ανάδειξη του πρώτου τόπου λατρείας στην Αττική γη ενός μέγιστου θεού του Ελληνικού Πανθέου, του Διονύσου. Το πλέον παράδοξο όμως είναι πως ο συγκεκριμένος τόπος σχετίζεται και με ένα πολιτισμικό φαινόμενο που ξεκίνησε τοπικά από εκεί αλλά πλέον αποτελεί πανανθρώπινη πολιτισμική εκδήλωση, οπότε θα περίμενε κανείς να είναι τόπος «προσκυνήματος» για τους απανταχού λάτρεις της τέχνης και του πολιτισμού. Φυσικά και αναφερόμαστε στο θέατρο.
Είναι γνωστό πως το θέατρο έχει τις ρίζες του στην Αττική κωμωδία και τραγωδία η οποία με την σειρά της πηγάζει απ’ ευθείας από τον Διθύραμβο. Ο διθύραμβος είναι λατρευτικό λυρικό άσμα προς τιμήν του Διονύσου. Σε αυτόν άδει ομάδα ανδρών ή παίδων υπό συνοδεία αυλού. Δύο σημαντικά γεγονότα οδήγησαν στην εξέλιξη του διθυράμβου που γέννησε το φαινόμενο της τραγωδίας.
 Το πρώτο γεγονός είναι εξέλιξη του διθυράμβου από αποκλειστικά λατρευτικό άσμα με θεματολογία τον Διόνυσο σε ξεχωριστό λυρικό/καλλιτεχνικό είδος. Αυτή η εξέλιξη οφείλεται σύμφωνα με την παράδοση στον ποιητή Αρίωνα ο οποίος την εποχή του Τυράννου Περίανδρου στην Κόρινθο ανέπτυξε τα λατρευτικά χορικά άσματα, δίνοντας τους τίτλους και εισάγοντας τον χορό των σατύρων.

 Το δεύτερο κορυφαίο γεγονός είναι φυσικά η δημιουργία της ίδιας της τραγωδίας σύμφωνα με την παράδοση από τον Θέσπι.

 Ο Θέσπις ήταν αυτός που ξεχώρισε πρώτη φορά ένα μέλος του χορού ( πιθανότατα τον ίδιο ), και παρέμβαλε στο διθυραμβικό άσμα του χορού , άλλο μέλος. Ο εξάρχων λοιπόν του χορού που φορούσε προσωπείο αρχίζει με τον Θέσπι διάλογο με τον χορό, αποκρίνεται δηλαδή στον χορό  και έτσι γεννιέται ο πρώτος υποκριτής ή ηθοποιός έτσι γεννιέται η πρώτη τραγωδία. Είναι γνωστό πως η πρώτη τραγωδία του Θέσπι σύμφωνα με την παράδοση «ανέβηκε» στα μεγάλα ή «εν άστυ» Διονύσια κατά την 61η Ολυμπιάδα, αυτό όμως που είναι λιγότερο γνωστό και σχετίζεται με το θέμα μας είναι πως ο Θέσπις ήταν από τον Δήμο Ικαρίας της Αττικής και πριν ακόμα ανεβάσει την πρώτη τραγωδία του στα μεγάλα Διονύσια, είχε ξεκινήσει αυτό το «είδος» από τις εορτές του δήμου του, στα μικρά Διονύσια, λατρευτικό κέντρο του οποίου δήμου με θέατρο είναι ο αναφερόμενος εδώ αρχαιολογικός χώρος.

Ιερή γεωγραφία 

Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η επιλογή κτίσης ιερών και ναών κατά την αρχαιότητα, βασίζονται πάνω σε ένα Γεωμετρικό Γεωδατικό Τριγωνισμό, οι γεωγραφικές θέσεις των αρχαίων ιερών, πόλεων και μνημείων, συνδεόμενες με νοητές ευθείες, σχηματίζουν ένα γεωδαιτικό τριγωνικό δίκτυο, γεωμετρικού χαρακτήρα, μέσα σε ένα πλαίσιο αρμονίας.

 Με την αποκάλυψη του Αρχαίου Γεωμετρικού Τριγωνισμού, το 1967, από τον Γάλλο J. Richer και την μερική μαθηματική και αστρονομική ερμηνεία των αρχαίων μνημείων από τους Έλληνες, Θ. Μανιά, το 1971 και εν συνεχεία από τον Α. Αλεξίου το 1974, το γεγονός που πραγματικά έχει ιδιάζουσα βαρύτητα είναι η διαπίστωση ότι η αρχαία ελληνική γλώσσα έχει τέλεια σχέση με τα μαθηματικά και επέκεινα σχετίζεται άμεσα με τα μνημεία της αρχαιότητας και την Τριγωνοδαισία του Γεωγραφικού χώρου της Ελλάδος.

 Όπως αναφέρουν ο Αριστοτέλης και ο Στράβων, ο καθορισμός της ίδρυσης ιερών ακολουθούσε κάποιο νόμο, αλλά κανείς δεν αναφέρει το περιεχόμενο του συγκεκριμένου νόμου. Προφανώς αυτός θα σχετιζόταν με το θείον, συνδέοντας τα ιερά με τις θέσεις των άστρων, έτσι ώστε τα μέρη της γης που κατοικούνταν από ανθρώπους να βρίσκονται σε αρμονική σχέση με τους θεούς ή τα ουράνια σώματα. Αλλά ακόμα κι αν αποδεχτούμε μια τέτοια άποψη αρμονίας μεταξύ θείων και ανθρωπίνων έργων, μας διαφεύγει ο νόμος που διέπει αυτή την αρμονία, την οποία εμείς σήμερα αμυδρά αντιλαμβανώμεθα με την μορφή της τριγωνοδαισίας, πιθανότατα επειδή ο αριθμός 3 είναι ο, κατ'' εξοχήν, ιερός αριθμός όλων των θρησκειών όλων των εποχών, από τα βάθη της προϊστορίας μέχρι και σήμερα. Ο αριθμός 3 εθεωρείτω "ευτυχής αριθμός". Ακόμη, το τρία συμβόλιζε τον "Λόγο τον Νου και τη Θέληση", δηλαδή μια μυστικιστική εκδοχή της Δημιουργίας του κόσμου, αλλά επιπροσθέτως το "Κέντρο, την Ακτίνα και την Περιφέρεια" του κύκλου, που ήταν κι αυτός ιερό σχήμα, γιατί γιατί συμβόλιζε τον Ήλιο, την πηγή της Δημιουργίας.Έτσι  φαίνεται ότι ο νόμος, τον οποίο αναφέρει ο Αριστοτέλης, επέβαλε την διάταξη αυτή των πόλεων, ιερών κ.λ.π. ώστε, ανά δύο, να σχηματίζουν ισοσκελή τρίγωνα, συνδεδεμένα μέσω της κορυφής τους με τους Δελφούς.

Ισοσκελή τρίγωνα

 Αλλά ας δούμε κάποια στοιχεία. Αρκετά γνωστό είναι το ισοσκελές τρίγωνο της Ακρόπολης της Αθήνας, με τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο και τον ναό της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα με απόσταση 242 στάδια. Αν ήταν μόνο αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σύμπτωση αλλά έχουμε πάρα πολλά παρόμοια τρίγωνα για να χαρακτηριστούν απλά συμπτώσεις.

ΔΕΛΦΟΙ
Ίση απόσταση απ' το μαντείο των Δελφών έχουν: Αθήνα - Ολυμπία, 660 στάδια Ελευσίνα - Ιωλκός, 550 στάδια Μεγαλόπολη - Φιγάλεια, 660 στάδια Ιδαίον Ανδρο στην Κρήτη - Σμύρνη, 2198 στάδια Πέλλα - Κέρκυρα, 1350 στάδια Κινύρα Θάσου - Καρδαμύλη Χίου 1700 στάδια

ΔΗΛΟΣ
Ίση απόσταση από το ιερό νησί της Δήλου έχουν: Κόρινθος - Μυτιλήνη Ασκληπιείο Κω - Ασκληπιείο Επιδαύρου Αθήνα - Καρδαμύλη (Χίος) Σμύρνη - Θήβα Θέρμη Θεσσαλονίκης - Φίλιπποι Δίκτυννα - Κνωσός . Ιδαίον άντρο - μαντείο Τροφωνίου Σπάρτη - Πέργαμος Ίλιον (Τροία) - Ιωλκός Δελφοί - Αλεξάνδρεια Αργος - Μυκήνες, 1200 στάδια .

ΔΩΔΩΝΗ Ίση απόσταση από το ιερό της Δωδώνης έχουν: Δελφοί - Ιωλκός (1050 στάδια) Ολυμπία - Τροφώνιο μαντείο (1240 στάδια) Ελευσίνα - ανάκτορο Νέστορα στην Πύλο (1600 στάδια) Αθήνα - Σπάρτη (1700 στάδια) Δήλος - Αλεξάνδρεια Τρωάδος (2482 στάδια) Κνωσός - Μίλητος (3300 στάδια) Ρώμη - Βυζάντιο.

Αφού αναφέραμε το σκεπτικό πίσω από την θεωρεία της ιερής γεωγραφίας αλλά θέτοντας και τα κατάλληλα παραδείγματα ερχόμαστε στο ιερό του Διονύσου και σε αυτό που πραγματευόμαστε.


Ο τριγωνισμός του Ικάριου.

Αυτό που επιχειρήσαμε ήταν ένας τριγωνισμός του Ιερού του Διονύσου στην περιοχή της Ραπεντώσας, δηλαδή την ένωση τριών σημείων πάνω στο χάρτη. Αυτό που ανακαλύψαμε ήταν ή δημιουργία ενός ισοσκελούς τριγώνου, ένα τρίγωνο που δημιουργείται από την ένωση του ιερού του Διονύσου όπου υπάρχουν και απομεινάρια ενός αρχαίου ναού που ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, με τον αρχαίο ναό της Άρτεμις στην Βραυρώνα και παράλληλα με την Ακρόπολη των Αθηνών και συγκεκριμένα με τον Παρθενώνα.

Μερική Βιβλιογραφία
Β.Κ Λαμπρινουδάκης, «οδοιπορικό από την αρχαία ελληνική τέχνη στην σύγχρονη ζωή»
http://athens123.com/Main_HTML/Sanctuary%20of%20Dionysos/dionysos.htm
Elizabeth King Filioti, , Διόνυσος - http://www.filiotis.net/eking/dionysos/ikarion/greek.html
Βασίλης Ρίτσος, "Διθύραμβος και τραγωδία" (http://www.britsos.gr/admin/uploads/dithyramvos%20kai%20tragodia.pdf)
American School of Classical Studies at Athens, "Discoveries in the Attic Deme of Ikaria"
Παναγής Λεκατσάς, "Διόνυσος - Καταγωγή και εξέλιξη της διονυσιακής θρησκείας"
W. Otto, "Διόνυσος"
Kerényi, Karl, Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life, (Princeton: Bollingen) 1976
Kerényi, Karl, Η μυθολογία των Ελλήνων
Vernant Jean - Pierre, Vidal - Naquet Pierre, "Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα"

Ιωάννης Κόνιαρης ιδρυτής-γενικος συντονιστής The AfterDark Project